รายงานจากลอนดอน (จบ) : ทูตไทยจัดถกการเมือง ‘ไรแลนด์’ :"ทำไม รธน. ไทยถึงทำงานไม่ได้ดี"

ที่มา ประชาไท

นักข่าวพลเมือง รายงาน

ปีเตอร์ ไรแลนด์ ย้ำระบอบรัฐธรรมนูญมีประสิทธิภาพได้ เมื่อองค์กรทางการเมือง อย่างรัฐสภา ศาลรัฐธรรมนูญ และระบอบการเลือกตั้งเข้มแข็ง ตรวจสอบได้ ยืนยันสิทธิเสรีภาพประชาชน ยอมรับและปฎิบัติตามกฎเกณฑ์ ด้านบวรศักดิ์ ระบุแก้ปัญหาไม่ใช่แค่ปฎิรูปการเมือง แต่ต้องแก้ความไม่เท่าเทียม มุ่งสู่รัฐสวัสดิการ

เมื่อวันที่ 28 ม.ค.53 ที่ห้องประชุมบรูไน วิทยาลัยบูรพาและแอฟริกาศึกษา (School or Oriental and African Studies: SOAS) มหาวิทยาลัยลอนดอน สถานทูตไทยประจำสหราชอาณาจักรและสมาคมนักเรียนไทย SOAS ได้จัดเวทีเสวนา “สถานการณ์การเมืองไทย: ความเป็นมาและอนาคต” (Thai Political Situation: Wherefrom and Whereto?)

โดยมีนักวิชาการจากไทยและอังกฤษ 4 คนเป็นผู้อภิปราย ได้แก่ ศ.เกียรติคุณ ดร.สุจิต บุญบงการ คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย อภิปรายเกี่ยวกับสถานการณ์ทางการเมืองและบทบาทขององค์กรทางการเมืองต่างๆ ศ.ดร.ดังแคน แมคคาโก (Duncan McCargo) จากภาควิชารัฐศาสตร์และความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ มหาวิทยาลัยลีดส์ อภิปรายเกี่ยวกับสถานการณ์ภาคใต้ ศ.ดร.ปีเตอร์ ไรแลนด์ (Peter Leyland) จากมหาวิทยาลัยมหานครลอนดอน (London Metropolitan University) จะอภิปรายประเด็นรัฐธรรมนูญและองค์กรภายใต้รัฐธรรมนูญ และ ศ.ดร.บวรศักดิ์ อุวรรณโณ เลขาธิการสถาบันพระปกเกล้า อภิปรายเรื่องทางออกจากวิกฤติการเมือง

โดยเสวนาครั้งนี้มีนักศึกษาไทยจากทั่วอังกฤษ นักการทูตในกรุงลอนดอน นักวิชาการอังกฤษทางด้านเอเชียศึกษา และประชาชนไทยในอังกฤษรวมถึงพระภิกษุชาวไทย เข้าร่วมฟังราว 300 คน

ทั้งนี้ ในตอนที่ 1 ได้รายงานเนื้อหาในส่วนคำอภิปรายของ ดร.สุจิต บุญบงการ และ ศ.ดร.ดังแคน แมคคาโก ไปแล้ว ต่อจากนี้คือ เนื้อหาในส่วนที่เหลือ

0 0 0

ศ.ดร. ปีเตอร์ ไรแลนด์ (มหาวิทยาลัยมหานครลอนดอน)
ศ.ปีเตอร์เริ่มการบรรยายว่า สถานการณ์รัฐธรรมนูญไทยในหลายๆ ปีที่ผ่านเป็นเหมือนรถไฟเหาะตีลังกาในเส้นทางเพื่อสร้างระบอบรัฐธรรมนูญ (Constitutionalism) คำถามที่ผมอยากตั้งคำถามสี่คำถามในฐานะนักวิชาการทางด้านรัฐธรรมนูญที่ไม่ได้มีวาระทางการเมือง คือ หนึ่ง ทำไมการปกครองภายใต้ระบอบรัฐธรรมนูญเหมือนจะเกิดขึ้นไม่ได้ ทำไมรัฐธรรมนูญไทยถึงทำงานไม่ได้ดีเท่าไหร่ สอง รัฐธรรมนูญฉบับล่าสุด (ทั้ง 2540 และ 2550) มีบทบาทในการสนับสนุนประชาธิปไตยของไทยหรือไม่ สาม รัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบันเสนอทางออกหรือไม่ สี่ มี รัฐธรรมนูญที่เป็นสูตรสำเร็จ (magic formula) หรือเปล่าที่จะรับประกันว่าไทยจะมีการเปลี่ยนผ่านอย่างสันติไปสู่ประชาธิปไตย

เวลาเราพูดถึงระบอบประชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญ คำนิยามของมัน คือ มันไม่ใช่กฎเกณฑ์เท่านั้นแต่ผู้ที่มีอำนาจทางการเมืองต้องยอมรับและปฎิบัติตาม ระบบประชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญมีความเกี่ยวโยงโดยตรงกับนิติธรรม (Rule of law) เพื่อควบคุมอำนาจและสร้างกติกาทางการเมืองและกติกาที่มีเหตุผล (civil order and rational progress) และปฎิเสธการที่ผู้มีอำนาจไม่สามารถถูกวิพากษ์วิจารณ์ได้

ดังนั้นถ้าเราต้องการทำให้การปกครองระบอบรัฐธรรมนูญมีประสิทธิภาพ เราต้องทำให้องค์กรทางการเมือง (institution building) เช่น รัฐสภา ศาลรัฐธรรมนูญ และระบอบการเลือกตั้งเป็นสถาบันทางการเมืองที่เข้มแข็ง มีกลไกตรวจสอบ ยืนยันในสิทธิเสรีภาพของประชาชน และที่สำคัญที่สุดคือ ไม่ใช่เพียงแต่มีกฎเกณฑ์ แต่ทุกคนปฎิบัติตามและยอมรับกฎเกณฑ์เหล่านั้น

เมื่อเราโยงเข้ามาให้ใกล้กับสถานการณ์ในเมืองไทย เราจะเห็นว่ารัฐธรรมนูญล่าสุด (40 และ 50)ได้สร้างสถาบันการเมืองเหล่านี้ขึ้นมา รวมถึงองค์กรที่มีกฎหมายของมันเอง และมีหน้าที่ตรวจสอบรัฐบาลเช่น คณะกรรมการการเลือกตั้ง คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ปปช.) คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (ปปง.) ศาลปกครอง คณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดิน องค์กรเหล่านี้ถูกออกแบบให้มีอำนาจอย่างมาก ยกตัวอย่าง เช่น กกต. มีอำนาจมากเหมือนผู้ตัดสินกีฬาฟุตบอลที่จะสามารถให้ใบแดงกับนักการเมืองที่กระทำผิด ปปง. ศาลปกครอง และ ปปช. ก็มีอำนาจคล้ายๆ กันกับ กกต.

แต่หน้าที่ที่ว่านี้ยังไม่สามารถทำงานได้จริง ทุกคนไม่ได้มีความเท่าเทียมกันภายใต้กฎหมายและเพราะองค์กรเหล่านี้ไม่มีความเชื่อมโยงกับหลักนิติธรรม องค์กรอิสระภายใต้รัฐธรรมนูญนี้ในความเป็นจริงไม่ได้เป็นอิสระตามที่รัฐธรรมนูญต้องการเนื่องจากถูกกดดันทางการเมือง และไม่สามารถปฎิบัติตามกฎเกณฑ์ของมันที่มันควรจะทำได้ เหตุผลหนึ่งที่มันไม่มีประสิทธิภาพเท่าที่ควร คือ ปัญหาของสังคมไทยเนื่องจากสังคมไทยเป็นสังคมที่มีชนชั้นและมีกติกาทางสังคมตามฐานะ อำนาจ สถานะ

ปัญหาที่เกิดขึ้นกับรัฐธรรมนูญปี 2540 คือ ความล้มเหลวในการแก้ปัญหาผลประโยชน์ทับซ้อน สมาชิกวุฒิสภาไม่เป็นกลางทางการเมือง และกระบวนการแต่งตั้งสมาชิกในองค์กรอิสระไม่ได้มีความเป็นอิสระทางการเมือง ทำให้ระบบการตรวจสอบล้มเหลว

ส่วนรัฐธรรมนูญปี 2550 ไม่ได้เป็นการเริ่มใหม่ทั้งหมดเนื่องจากองค์กรอิสระยังคงอยู่เหมือนรัฐธรรมนูญปี 2540 ปัญหาคือรัฐธรรมนูญไม่มีความชอบธรรมเนื่องจากไม่ได้มีการร่างโดยมีส่วนร่วมและมีส่วนประกอบใหม่ๆ เช่น มีความเป็นประชาธิปไตยน้อยลง แต่มีความมุ่งมั่นที่จะจัดการกับเรื่องผลประโยชน์ทับซ้อน ยกตัวอย่างเช่นกรณีอดีตนายกฯ สมัคร สุนทรเวช

แต่ปัญหาโครงสร้างทางการเมืองยังคงอยู่ เราเห็นรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้งถูกล้มโดยการชุมนุม ทักษิณยังมีบทบาทเหมือนเดิม และในสถานการณ์ปัจจุบันเราเห็นการใช้อำนาจเกินขอบเขตในหลายกรณี รวมถึงการที่กฎหมายหมิ่นพระบรมเดชานุภาพถูกนำมาใช้โดยกลุ่มการเมืองกลุ่มเดียวเพื่อคุกคามคู่แข่งทางการเมือง

เมื่อถามว่าทางออกของการเมืองไทยคืออะไร ปัญหาที่ยังพบอยู่คือความไม่ชัดเจนเกี่ยวข้องในสองประเด็นหลัก ที่ผมคิดว่าหลายๆ คนคงเห็นด้วย คือ หนึ่ง-ความไม่ชัดเจนของการสืบสันตติวงศ์และสอง-จะจัดการกับอดีตนายกทักษิณอย่างไร บทบาทของทักษิณและการได้รับความสนับสนุนของเขาจะไม่หายไปแน่นอน และบทบาทในอนาคตของสถาบันทหารที่มีความปรารถนาในอำนาจตลอดมาจะเป็นอย่างไร และมีปัญหาทางชนชั้นทางการเมือง แต่อย่างไรก็ตามการเมืองไทยยังมีระบบราชการที่เข้มแข็งและระบบศาลและองค์กรอิสระที่มีประสิทธิภาพและทำงานได้ในระดับหนึ่ง

ประเทศไทยอาจจะหาทางดูถึงความเป็นไปได้ในการแบ่งอำนาจระหว่างฝ่ายรัฐบาลและฝ่ายค้านและกลุ่มการเมืองต่างๆ เช่น ในกรณีของประเทศอังกฤษถ้าประธานของ BBC มาจากพรรคแรงงาน รองประธานจะมาจากพรรคอนุรักษ์นิยมและสลับกันเช่นนี้ ประเทศไทยอาจจะต้องดูถึงการกระจายอำนาจสู่ภาคต่างๆ ในประเทศรวมถึงการกระจายอำนาจไปสู่จังหวัดชายแดนภาคใต้

ท้ายสุด สำหรับคำตอบของสูตรสำเร็จ (magic formula) เขาเสนอว่า การกระทำผิดโดยชนชั้นนำ (elites) ไม่ว่าจะเป็นนักการเมือง ผู้พิพากษา ทหาร ข้าราชการ ต้องได้รับโทษ รวมถึงองค์กรทางรัฐธรรมนูญต้องทำข้อตกลงว่ากรอบทางรัฐธรรมนูญของประเทศจะเป็นอย่างไรและยึดมั่นตามนั้น และสถาบันทางการเมืองต้องตกลงที่จะปฎิบัติตามกฎเหล่านั้น

ศ.ดร. บวรศักดิ์ อุวรรณโณ (เลขาธิการสถาบันพระปกเกล้า)
สำหรับคำถามว่าเราจะไปทางไหนสำหรับอนาคตการเมืองไทย ซึ่งปัญหาการเมืองนี้ ผมคิดว่ามันอยู่ลึกกว่าแค่ปัญหาผิวเผินระหว่างความขัดแยกของเสื้อเหลืองกับเสื้อแดง ปัญหาอยู่ที่โครงสร้าง อยู่ที่การกระจายทรัพยากรและเงินตราของประเทศ ความรับรู้และเข้าใจประชาธิปไตยที่ต่างกัน แผนพัฒนาประเทศตั้งแต่แผนเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 1 ในปี 2504 ที่จุดหลักของแผนคือดำเนินไปเพื่อพัฒนาธุรกิจ แผนที่ว่านี้ไม่ได้ให้ความสำคัญกับการพัฒนาเกษตรกรรมเลย และความสนใจของประชากรส่วนใหญ่ไม่ได้ถูกรัฐให้ความสำคัญ รวมถึงการละเลยธุรกิจขนาดเล็กและขนาดกลาง ทำให้ทรัพยากรจำกัดอยู่แค่ประชากรที่ฐานะดีและเป็นปัญหาจนถึงตอนนี้

คนรวยและชนชั้นกลางในเมืองเป็นฐานของประชากรที่สนับสนุนคนเสื้อเหลือง และคนจนในชนบทสนับสนุนคนเสื้อแดง โดยที่ช่องว่างระหว่างคนจนกับคนรวยไม่ได้มีการเปลี่ยนแปลงเท่าไหร่ โดยที่ทรัพย์สิน (Asset) ของทั้งประเทศถูกจำกัดอยู่ที่คนรวย 20 เปอร์เซ็นต์ของคนรวยทั้งหมดในประเทศมีทรัพย์สินทั้งหมด 69 เปอร์เซ็นต์ของทั้งประเทศ ในขณะที่คนจนที่สุดของประเทศ 20 เปอร์เซ็นต์เป็นเจ้าของทรัพย์สินแค่ 1 เปอร์เซ็นต์

ในส่วนเงินออมและหุ้น ในประเทศไทยมีบัญชีในธนาคาร 70,000 บัญชีที่มีเงินฝาก 42 เปอร์เซ็นต์ของเงินทั้งประเทศ ถ้าเราคาดเดาว่าคนหนึ่งมีบัญชีสองบัญชี ซึ่งก็เป็นเรื่องปกติอยู่แล้วเพราะคนทั่วไปมีบัญชีมากกว่าหนึ่งบัญชี สมมุติฐานนี้ก็จะหมายความว่าคนไทย 35,000 คนเป็นเจ้าของเงินครึ่งหนึ่งของประเทศ และสถิตินี้ก็มีผลกระทบกับการเมืองไทย

คนจนต้องพึ่งพาคนรวยที่มีอำนาจและต้องการให้คนรวยเหล่านี้เป็นตัวแทน โดยเฉพาะเป็นตัวแทนในฐานะรัฐมนตรี อำนาจทางการเมืองเป็นสิ่งที่ทุกคนต้องการโดยเฉพาะเมื่อทรัพยากรของประเทศอยู่ภายใต้การควบคุมของรัฐ โครงสร้างเช่นนี้จึงทำให้เกิดโอกาสทางธุรกิจโดยมีอดีตนายกรัฐมนตรีทักษิณเป็นตัวอย่าง

โครงสร้างนี้ทำให้นักการเมืองร่ำรวย และเกิดปัญหาคอรัปชั่นในกระบวนการเลือกตั้งและทางนโยบายของประเทศ การปฎิรูปการเมืองในพ.ศ.2540 ไม่ได้ตอบปัญหาความไม่เท่าเทียมนี้อย่างแท้จริง การขึ้นมาสู่อำนาจของพรรคไทยรักไทยจากการเลือกตั้ง ทำให้คนจนซึ่งเป็นประชากรส่วนใหญ่ของประเทศเห็นถึงอำนาจของการเลือกตั้ง พวกเขาได้เงินกู้ดอกเบี้ยถูก โครงการรักษาพยาบาลที่แทบจะไม่ต้องเสียอะไรเลย ทำให้เกิดความสัมพันธ์ระหว่างพรรคการเมืองและนโยบายทางการเมือง ทำให้รัฐบาลพรรคไทยรักไทยสามารถตั้งรัฐบาลพรรคเดียวได้อย่างไม่มีที่กังขา

กระบวนการเหล่านี้ทำให้คนจนพึ่งพาและเสพติดสิ่งที่รัฐบาลหยิบยื่นให้ ทั้งยังเป็นการใช้เงินในอนาคตอีกด้วย ขณะที่ภาคประชาสังคมอ่อนแอและกระบวนการตรวจสอบขององค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญไม่มีประสิทธิภาพ

หลายๆ ฝ่ายมีความกังวลว่า วิกฤติการณ์ทางการเมืองจะย้อนกลับมาอีก โดยคนเสื้อแดงจะมีการชุมนุมอย่างไม่มีกำหนดหลังช่วงตรุษจีน

คำตอบของการเมืองไทยคือ ประเทศไทยต้องแก้ปัญหาที่ต้นเหตุ ไม่ใช่การแก้ปัญหาโดยการปฎิรูปการเมืองอย่างเดียวจะแก้ปัญหาที่ว่านี้ได้ แต่ต้องมีการปฎิรูปโครงสร้างที่มีความไม่เท่าเทียมในสังคม ทำให้ประชาชนตระหนักว่าสิทธิการเลือกตั้งต้องมาพร้อมกับความสามารถในการตรวจสอบผู้แทนของตัวเอง รวมถึงรัฐบาลต้องจัดให้ประชาชนเข้าถึงการบริการขั้นพื้นฐาน เช่น การศึกษา การดูแลสุขภาพ และการพัฒนาอาชีพ และรัฐธรรมนูญต้องมีการพูดถึงการสร้างรัฐสวัสดิการแทนที่จะมีเพียงนโยบายประชานิยมเพื่อแก้ความขัดแย้งนี้

หมายเหตุ: กองบรรณาธิการประชาไท พบว่า ในรายงานตอนที่ 1 มีความผิดพลาดในพาดหัวข่าวและเนื้อหา จึงได้ทำการแก้ไขแล้ว ต้องขออภัยผู้อ่านและคุณสุจิต บุญบงการ อย่างสูง และขอขอบคุณ "doctor J" ที่ได้ทักท้วงมา

เรื่องที่เกี่ยวข้อง:

รายงานจากลอนดอน: ทูตไทยจัดถกการเมือง ‘สุจิต’ ชี้คนไทยยังต้องการ ปชต. แต่ต้องไปได้กับสถาบันกษัตริย์