มนุษย์อยุธยา

ที่มา ไทยรัฐ

ในงานเปิดตัวมังกรสวรรค์ ที่มีอดีตนายกบรรหาร ศิลปอาชา เป็นประธานที่เมืองสุพรรณบุรี มีการละเล่นแบบจีน คนแต่งตัวเหมือนงิ้ว “เล่นเปลี่ยนหน้า” สนุกและน่าสนใจมาก

ตรุษจีนปีนี้ ผมถามเพื่อนที่คุ้นเคยเยาวราช ได้ความว่าไม่ได้เห็นโรงงิ้วกลางแจ้งนานแล้ว

ตอนสายวันศุกร์ มีโชว์เปลี่ยนหน้า เรียกน้ำย่อยรายการผู้หญิงถึงผู้หญิง ช่อง 3 สี่โมงกว่าๆ ไม่แน่ใจว่าคณะเดียวกัน มีโชว์ในรายการชุมทางเสียงทองช่อง 7

สองรายการนี้ มีเป้าหมายเดียวกัน คือชวนให้คนไปเที่ยวตรุษจีน ในศูนย์การค้าแถวๆสยาม

ผมตั้งใจดูเป็นพิเศษ เพราะมีพื้นฐานจากการดูหนังจีนเรื่อง ราชาพันหน้า จำได้ว่าเป็นหนังรางวัลระดับเอเชีย เมื่อสักสิบปีที่แล้ว

วิชา “เปลี่ยนหน้า” เป็นวิชาหากินเฉพาะตัว ที่จะยอมถ่ายทอดให้ ก็เฉพาะทายาทในตระกูล

วัฒนธรรมจีนเก่า ต้องการแต่ลูกผู้ชาย เด็กผู้หญิงที่มักถูกทอดทิ้งให้ตาย หรือกลายเป็นเด็กเร่ร่อน ในยุคข้าวยากหมากแพง...เด็กผู้หญิงคนนั้น ปลอมตัวเป็นเด็กผู้ชาย ไปอ้อนวอนสมัครตัวเป็นหลาน

เรียกจอมยุทธ์...ราชาพันหน้าว่า “คุณปู่”

เรื่องเดินหน้าไปถึงวันที่ “คุณปู่” เจอข้อหาการเมืองถึงขั้นประหาร เด็กผู้หญิงหาทางเข้าถึงตัวกวนอิมเหล็ก ดารางิ้วชายชื่อดัง ที่รู้ว่าใกล้ชิดศูนย์อำนาจในกองทัพ เพื่อขอให้ช่วย

ผมสะดุดใจ กวนอิมเหล็ก งิ้วผู้ชาย จากประโยคบอกเล่า “การเป็นดารา แม้ผู้มีอำนาจจะชอบ แต่เขาจะไม่เกรงใจ”

ลีลาของราชาพันหน้าในหนัง ใช้เทคนิคทำให้น่าสนใจได้ แต่ลีลาการเล่นเปลี่ยนหน้า ที่เล่นกันวันนี้ แค่กะพริบตา หน้าก็เปลี่ยนสี

รวดเร็วจนน่าอัศจรรย์

ผมพยายามค้นข้อมูล การเล่นเปลี่ยนหน้า แม้จะแต่งตัวเหมือนงิ้ว แต่ก็ไม่เคยเห็นเล่นในโรงงิ้ว

กาญจนาคพันธุ์เขียนไว้ในคอคิดขอเขียน งิ้วที่เล่นกันแยกเป็นสองส่วน ส่วนที่เล่นบทบู๊ล้างผลาญ หกคะเมนตีลังการบกันท่าเดียว เรียกว่าบู๊หี่

ส่วนที่เล่นเป็นเหมือนหนังชีวิต บัณฑิตไปสอบจอหงวน ทิ้งเมียเก่าที่บ้านนอกเอาไว้ ได้เมียใหม่เป็นคนในรั้วในวัง ก็เรียกว่า “บุ๋นหี่”

“หี่” คำเดียวแปลว่า เล่น หมายความถึงงิ้ว ใช้หลักนี้ เมื่อนึกได้ว่า การเล่นเปลี่ยนหน้า น่าจะเรียกว่าปาหี่ ซึ่งเข้าใจกันว่าการเล่นกล

ตอนเริ่มเปลี่ยนหน้า ก็ฮือฮากันว่า ทำได้ไง แต่พอถึงตอนเขาเปิดให้ดูหน้าสุดท้าย หน้าจริง คนดูก็มักปรบมือ หรือไม่ก็โห่ร้องชื่นชม

การเปลี่ยนหน้า เป็นศิลปะชั้นสูงของจีน เป็นการแสดงที่เราใช้คำว่า “เล่น” จะเป็นฝีมือหรือเล่นกล...จบแล้วก็คืนสู่สภาพเดิม คือ “ความจริง”

แต่การเปลี่ยนหน้า ในบางสังคม ไม่ว่าจะสังคมผู้รู้ครูอาจารย์ สังคมการเมือง บางคนก็เปลี่ยนได้ระดับ “ราชาพันหน้า” จนไม่รู้ว่า หน้าตาจริงๆของเขาเป็นอะไร

บางคนเพิ่งเล่นบทผู้ก่อการร้าย ยึดสนามบินไว้ ในบรรยากาศอาหารดี ดนตรีไพเราะ ไม่กี่วันต่อมา ก็ได้เล่นบทรัฐมนตรี เป็นหน้าเป็นตาของรัฐบาล

เจอมายากลเปลี่ยนหน้าตำรานี้ ผมนึกอะไรไม่ออก นึกได้แต่กลอนของสุนทรภู่ “ทุกวันนี้มนุษย์อยุธยา มีร้อยหน้าพันหน้ายิ่งกว่าพรหม”.

กิเลน ประลองเชิง